>>> Регистрант.мк ви нуди брзо отварање на фирма и поволни услови. Повеќе детали на на 📞 075/638-607, Viber, WhatsApp .<<<

Отворањето на „тобако“ – малопродажен објект за цигари, пијалаци, грицки, лотарија и слична стока – во Скопје бара темелна подготовка и усогласување со локалните прописи. Во ова упатство чекор-по-чекор ќе ги опфатиме сите аспекти: изборот на тип објект (трафика или дуќан), локацијата и општинските услови, пристапноста, регистрацијата на фирма, неопходните дозволи, опремувањето, снабдувањето со стока, вработувањето персонал и почитувањето на законските регулативи (фискализација, работно време, и др.). Целта е идните претприемачи прецизно да знаат што ги очекува и како успешно да постават основа за својот мал бизнис во главниот град.

 

СОДРЖИНА:

  1. Тип на објект: Трафика или класичен дуќан?
  2. Избор на локација и општински услови
  3. Услови за пристапност: возила, паркинг и пешачки тек
  4. Регистрација на фирма: правна форма, документи и постапка
  5. Дозволи и лиценци: тутунски производи, алкохол, лотарија и дополнителна стока
  6. Опремување на објектот (инвентар, безбедност, системи)
  7. Набавка на стока – снабдувачи, дистрибутери и услови
  8. Вработување на персонал: смени, неделен труд, права и обврски
  9. Фискализација, работно време и останати регулативи

 

  1. Тип на објект: Трафика или класичен дуќан?

Трафика (киоск): Трафиките се мали киосци, најчесто монтажни објекти поставени на фреквентни локации (тротоари, плоштади, автобуски станици). Главната предност на трафиката е блискоста до купувачите – можете да ја поставите на места со голем пешачки промет (на пр. близу пазар или станица) и така да привлечете спонтани купувачи. Исто така, почетните инвестиции може да се пониски: монтажен киоск често е поевтин од закуп на локал, а комуналните трошоци (струја, вода) се минимални. Меѓутоа, недостатоците се значајни. Прво, трафиката има многу ограничен простор за стока и за магацински залихи. Второ, најчесто нема санитарен јазол ни вода, што може да биде непогодно за вработените. Трето и најважно – мора да добиете одобрение од надлежните за да ја поставите трафиката. Без соодветна дозвола, киоскот се смета за привремен или нелегално поставен објект и може да биде отстранет од инспекциите. Пример: Општина Центар во 2020 година присилно отстрани повеќе нелегални трафики кај Зелен пазар бидејќи нивните сопственици немале решение (дозвола) за поставување привремен објект. Ова јасно покажува дека работењето „на диво“ не доаѓа предвид – потребна ви е формална дозвола за трафика од општината (за постапката, повеќе во следното поглавје).

Класичен дуќан: Класичниот дуќан подразбира локал (продавница) сместен во деловен простор – на приземје од зграда или во трговски центар. Неговите предности се просторот и условите: имате повеќе квадратни метри за изложување на широк асортиман (цигари, пијалаци, грицки, весници итн.), простор за каса и POS-систем, па дури и мало складиште. Дуќанот обично има приклучоци за струја, вода и санитарија, што го прави поудобен за вработените (тоалет, ладење/греење, миење раце). Дополнително, во затворен локал полесно се вградуваат сигурносни системи (аларм, камери) и може да се уреди пријатен ентериер за купувачите. Од друга страна, инвестицијата и трошоците се повисоки. Ќе треба или да изнајмите простор (што во прометни скопски општини како Центар не е евтино), или да купите/изградите локал. Месечната кирија, комуналиите (струја, вода, ѓубре) и даноците на имот се ставки за кои треба да имате финансиски план. Исто така, изборот на локација за дуќан е ограничен на понудата на слободни деловни простори – можеби нема секогаш достапен локал токму на местото каде што би сакале.

Заклучок: Одлучете врз основа на бизнис-планот и буџетот. Ако целите кон мал обем и брз почеток со низок трошок – трафиката е примамлива опција, но побарајте ја законската процедура за одобрение. Ако пак сакате поголема продавница со поширок асортиман и професионални услови – класичен дуќан е подобар, со тоа што бара поголема почетна инвестиција. Многу бизниси почнуваат како трафика, па со растење се префрлаат во дуќан; познат пример е ланецот „Пингвин“ кој започнал како мала трафика, па прераснал во неколку продавници. Важно: независно кој формат ќе го одберете, следните чекори (локација, регистрација, дозволи итн.) се клучни за успешно отворање.

  1. Избор на локација и општински услови

Локацијата е критична за успехот на вашиот тобако. Притоа треба да ги разгледате разликите меѓу скопските општини во поглед на урбанистички услови, дозволи и достапност на соодветни места.

  • Центар: Општина Центар (срцето на градот) нуди најголема фреквенција на пешаци – туристи, работници, студенти, сите гравитираат тука. Киоск или дуќан во Центар може да има одличен промет поради густата фреквенција. Сепак, конкуренцијата е најголема – веќе има многу трафики и продавници. Дополнително, општинските правила се строги: просторот е ограничен, а нелегално поставени киосци се отстрануваат (како што веќе спомнавме). Центар периодично распишува јавни повици за локации на привремени објекти – во 2024 се утврдени само 14 дозволени локации за киосци во цела општина. Тоа значи дека мора или да конкурирате на таков повик или да најдете слободен деловен простор за закуп. Урбанистичките планови во централното подрачје се детални; проверете дали избраната локација е предвидена за трговска намена. Исто така, цените за наем се највисоки во Центар, а паркингот е лимитиран (важно за снабдување со стока, види точка 3).
  • Аеродром: Оваа општина е густо населена со станбени блокови и има неколку големи населби (Ново Лисиче, Стар Аеродром итн.). Пешачката фреквенција е висока околу локалните маркети, училишта и булевари. Предност е што има повеќе простор – партерните делови на зградите често се предвидени за дуќани. Киосци има на прометни точки (пример, околу ТЦ „Бисер“ или долж бул. Јане Сандански). Општина Аеродром обично е кооперативна за мали бизниси, но сепак треба да се почитуваат урбанистичките услови. Проверете во општината дали има слободни локации за киоск или пак барање за согласност ако ќе адаптирате станбен простор во дуќан. Рентите тука се нешто пониски од Центар, а паркинг за снабдување полесно се наоѓа (што е предност за точка 3).
  • Карпош: Голема општина која опфаќа и густо населени делови (Тафталиџе, Влае) и трговски зони (околу Сити мол). Локацијата во Карпош може да биде одлична ако е близу фреквентно место – универзитети (во Тафталиџе), пазари (Влае) или трговски центри. Општината има умерена регулатива; на пример, во модерните населби може да има услови за естетика на објектот (ако е киоск, да се вклопи во околината). За киосци, обратете се до Одделението за комунални работи при општината – можеби имаат список на одобрени локации или постапка за аплицирање. За дуќан, проверете го Деталниот урбанистички план (ДУП) – во новите згради приземјата често се за деловна намена, што е поволно.
  • Бутел, Чаир, Ѓорче Петров и др. периферни општини: Овие подрачја се малку подалеку од центарот, но имаат свои локални центри со висок промет (на пр. Бутел 1 околу пазарот, Чаир околу Бит-пазар и стара чаршија, Ѓорче кај пазарот и по должината на улиците). Предност тука се пониските трошоци – и за наем на дуќан и за комунални такси. Конкуренцијата на модерни „тобако“ дуќани може да е послаба, па така вашиот објект би бил повпечатлив во околината. Недостаток може да биде што купувачката моќ е нешто помала споредбено со Центар и Аеродром, а и навиките на жителите се различни (можеби повеќе купуваат наутро или во период на пазарен ден). Општините како Бутел и Ѓорче имаат поголеми слободни површини, но сепак барајте дозвола ако поставувате киоск на јавно земјиште. Обично постапката е иста – барање до градоначалникот со потребни документи (проект, скица) и плаќање комунална такса, за што зборуваме подолу.

Општински дозволи за киоск: Ако одлучите да поставите трафика (киоск), мора да добиете „Одобрение за вршење дејност надвор од деловен простор и поставување урбана опрема“ издадено од Град Скопје и со согласност на општината. Постапката опфаќа: поднесување барање до градоначалникот на Скопје со комплетна документација (елаборат со план, скици на локацијата, технички опис на киоскот итн.), потоа проверка од страна на службите, пресметка на комунална такса и нејзино плаќање, па издавање на решението (одобрението). Комуналната такса во Скопје се дели 50/50 меѓу Градот и општината – се плаќа половина на сметка на Град Скопје и половина на сметка на матичната општина каде што е локацијата. Одобрението обично е временско (на пример, на 1 или 2 години со можност за продолжување) и во него се наведува точното место и површина што ја зафаќа киоскот, како и условите за користење. Напомена: Ќе ви треба и доказ за имотно-правен статус или користење на земјиштето – најчесто киосците се на јавно земјиште, па одобрението го регулира тоа (вие не станувате сопственик, туку добивате право на користење на локацијата за одредена намена, со плаќање на таксата). Во елаборатот, според условите, мора да бидат опфатени и безбедносни аспекти (противпожарни мерки, пристап и сл.), па затоа е најдобро изработката да ја довери те на овластен архитект или инженер познат со општинските прописи.

Избор на конкретна локација: Откако ќе ги проучите општите карактеристики на општините, сузете го изборот на конкретно место. Идеално, местото треба да ги задоволи следниве критериуми:

  • Висок промет на луѓе: близина на пазар, автобуска станица, училиште/факултет, трговски центар, канцелариски згради или главна улица.
  • Видливост: аголна позиција или место кое се гледа од далеку, за да привлече случајни муштерии. Добра практика е локалот да има реклама или светлечка фирма, но внимавајте – во Центар важат строги правила за рекламни табли и треба одобрение.
  • Пристапност: (детали во точка 3) дали возилата на добавувачите можат да пријдат, има ли можност за близок паркинг, тротоарот доволно широк ли е пред киоскот, и слично.
  • Конкуренција: истражете дали на истата улица/плоштад веќе има неколку други трафики/тобако продавници. Ако да, размислете што ново ќе понудите или дали има доволно „место“ за уште една. Понекогаш подобро е да сте прв во маало (на пр. во нова населба) отколку еден од многуте во центар.
  • Безбедност: избегнувајте осамени локации без улично осветлување, или места кои навечер стануваат несигурни. Имате предвид дека ќе работите до доцна (можеби 24/7), па важно е локацијата да е безбедна за вработените и муштериите.

Откако ќе таргетирате локација, проверете ја нејзината правна состојба – дали просторот е наменет за комерција според планот, дали киоскот би заземал јавна површина (тротоар, парк) и дали за тоа ќе треба посебна согласност. Посетете ја општината со конкретни прашања и барајте писмени информации или упатства – така ќе бидете сигурни што ви е дозволено, а што не.

  1. Услови за пристапност: возила, паркинг и пешачки тек

Пристапноста до објектот е практично важна од две аспекти: (1) пристап за муштериите и (2) пристап за снабдување и логистика. Добро планирана локација ги исполнува двата аспекта.

  • Пристап за муштерии (пешаци): Најголемиот дел од купувачите на трафика/тобако доаѓаат пеш – затоа ваквите продавници и се ставаат на пешачки фреквентни места. Осигурајте се дека околината на вашиот објект е пријателска за пешаци: доволно широк тротоар (да не го блокира киоскот патот), зебра или пешачки премин во близина ако е преку улица, осветлување навечер за безбедно движење. Ако објектот е дуќан, проверете дали има пристапна рампа доколку има и една скала – луѓето ќе влегуваат/излегуваат често, можеби со детски колички или велосипеди, па важно е да биде лесно. Локациите на агол на улица се одлични затоа што „фаќаат“ пешаци од две страни. Имајте предвид и каде се создава метеж – на пример, близу автобуска станица ќе имате налет на купувачи пред тргнување/пристигање на автобус, па важно е пред киоскот да има простор да застанат 3-4 луѓе во ред без да пречат на тротоарот.
  • Пристап за муштерии (возила): Иако мнозинството клиенти ќе бидат пешаци, добар дел може да бидат и „патем“ купувачи со возило – на пример, некој застанува кратко да купи цигари или сок. Затоа, ако е можно, паркинг или место за запирање во близина е огромен плус. Во централното подрачје ова е предизвик (паркингот е редок и често зонски наплатен), но ако имате среќа да сте близу јавно паркиралиште или гаража, ќе придобиете и клиенти со автомобили. Во крајни случаеви, барем „џеб“ или проширување на улицата за кратко запирање може да помогне. Во населбите надвор од центар (Аеродром, Карпош, Ѓорче), најчесто има бесплатни паркинг места пред зградите – идеално е вашиот дуќан/киоск да биде во таков блок со паркинг, за луѓето да можат „на брзинка“ да паркираат и купат што им треба. Внимавајте: некои општини имаат забрана за запирање пред киосци на одредени улици – информирајте се за сообраќајниот режим. Исто така, ако планирате драјв-ин концепт (многу ретко, но ако киоскот е крај пат), проверете дали е дозволено возилата тука да застануваат.
  • Снабдување и достава: Вашиот објект периодично ќе се снабдува со стока – цигарите и останатите производи ќе пристигаат со комбиња или доставни возила од дистрибутерите. Мора да имате логистика: возилото да може да пријде што поблизу (идеално, директно пред дуќанот или киоскот). Ако сте во прометна улица, дали има сервисна уличка позади? Ако сте во пешачка зона (пример во строгиот центар или стара чаршија), можеби доставата ќе мора да биде во раните утрински часови кога е дозволен влез за возила – тоа бара усогласување со доставувачите. Паркинг за дистрибутери: договорете се со снабдувачите кога и каде паркираат при достава – ако нема формален паркинг, барем „истуркајте“ простор каде комби може да се задржи 10-тина минути (на пример, резервирајте едно место пред дуќан ако општината ви дозволи или користете пристапна рампа на тротоар). Имајте и резервен план – што ако улицата е затворена тој ден, дали постои спореден влез или слично.
  • Пример – Центар vs. населба: Ако отворите тобако во Центар кај Рекорд, ќе имате огромен пешачки тек, но доставувачот можеби ќе мора да паркира далеку и да ви носи гајби на раце преку улица, а ниту клиентите со кола нема каде да запрат. Ако отворите во населба како Ново Лисиче, пешачкиот тек е умерен (главно локални жители), но има многу место за паркирање и достава – жители доаѓаат и со кола од други краеви ако слушнат за вашата добра услуга. Затоа балансирајте ги приоритетите: што ви е поважно – квантитетот на пешаци или лесната пристапност? Идеално, најдете место што има и двете (на пр., киоск близу пазара во Тафталиџе: многу пешаци, а и паркинг за достава зад киоскот).

Заклучок: Пред да финализирате локација, замислете го секојдневието: како утрото доаѓа доставувачот со цигари, каде ќе истовари? Како во 17 часот кога е шпицот, луѓето ќе се редат пред објектот? Како навечер ќе пријде комбе за промена на смена (ако е ноќна смена)? Овие практични детали се клучни за непречено работење, затоа што и најдобрата локација може да биде проблематична ако пристапот е лош.

  1. Регистрација на фирма: правна форма, документи и постапка

>>> Регистрант.мк ви нуди брзо отварање на фирма и поволни услови. Повеќе детали на на 📞 075/638-607, Viber, WhatsApp .<<<

За да отворите тобако, најпрво мора да основате правен субјект – поедноставено друштво,  трговско друштво или трговец поединец – преку кој формално ќе го вршите бизнисот. Без регистрирана фирма, не можете да добиете лиценци, да издавате фискални сметки, ниту легално да набавувате акцизни стоки како цигарите.

Избор на правна форма: Најчести опции се:

  • ДООЕЛ (Друштво со ограничена одговорност – едно лице) или ДОО (со повеќе содружници): Ова е форма на фирма со сопствен правен идентитет и ограничена одговорност на сопственикот. Бара минимален основачки капитал од 5.000 евра во денарска противвредност. Капиталот не мора да биде веднаш уплатен целосно – според Законот за трговски друштва, може да се уплати дел при основање, а остатокот во рок до една година, но мора да се обврзете за таа сума. Овој капитал служи како гаранција на фирмата и може да се искористи за трошоци на бизнисот (на пр. залиха стока) откако ќе се ослободи. Предност на ДООЕЛ е што ако бизнисот банкротира, вие како основач не одговарате лично со свој имот, туку до износот на вложениот капитал. Исто така, полесно е да се прошири сопствеништвото или да се продаде фирмата ако треба. Недостаток е што процесот на основање е малку подолг од трговец поединец и потребен е капитал.
  • Трговец поединец (ТП): Ова е физичко лице со регистрирана дејност, често наречено и „самостојна дејност“. Нема барање за минимален капитал – доволно е да се регистрирате во Централниот регистар. Процедурата е поедноставна и евтина. Меѓутоа, како трговец поединец немате ограничена одговорност – вие и бизнисот сте правно ист субјект, па во случај на долгови одговарате со целиот ваш личен имот. За мал дуќан/трафика, некои луѓе почнуваат како ТП заради поедноставноста и помало административно оптоварување (сметководство, годишни сметки и сл.), но како што расте работата често преминуваат во ДООЕЛ заради заштита на личниот имот и полесно делегирање (вработување работници како ДООЕЛ е пофлексибилно, иако и ТП може да вработува).

Најсоодветен облик (не често застапен) е поедноставено друштво ПДОО:

  • ПДОО е новововедена форма на трговско друштво, наменета за олеснување на основањето на бизниси од страна на претприемачи со ограничени финансиски средства. Може да се основа од најмногу три физички лица, со минимален основачки капитал од 1 евро. Влоговите се уплаќаат исклучиво во пари, и регистрацијата се врши откако влоговите се целосно уплатени. ПДОО има обврска да формира задолжителна резерва, во која се внесува една четвртина од добивката, намалена за загубата од претходната година.

 

Процедура за регистрација: Регистрацијата се врши во Централниот регистар на РСМ – тоа е едношалтерскиот систем за сите видови фирми. Еве ги чекорите накратко:

  1. Подготовка на документи: За ДООЕЛ, ќе ви треба Изјава за основање (ако е еден основач) или Договор за основање (ако се повеќе содружници). Овој акт ги содржи името и седиштето на фирмата, дејностите, капиталот, управителот и сл. (Практично, адвокат или овластен регистрационен агент обично го подготвува овој документ за вас според ваши насоки). За ТП, се поднесува пријава со лични податоци и опис на дејност. Во двата случаја потребни се копии од лична карта или пасош за основачот/ите (за странци и преведени документи не постари од 30 дена). Доколку основате ДООЕЛ, пред поднесување мора да депонирате барем дел од капиталот на привремен банкарски акаунт и да приложите уплатница. Минималниот паричен влог (ако не внесувате опрема) е 5.000 евра – тоа се околу 307.500 денари.
  2. Резервација на име: Проверете дали посакуваното име на фирмата е слободно. Името мора јасно да се разликува од постојни фирми. На шалтер во Централен регистар или online, можете да направите проверка на назив. Пр. ако сакате да се вика „Тобако Траде ДООЕЛ Скопје“, проверете да нема веќе „Тобако Трејд“ или слично. Обично, проверката и резервацијата може да се направи во ист ден.
  3. Поднесување на пријава: Со подготвените документи, посетете го Централниот регистар (во Скопје главната канцеларија е во центар) или овластен регистрационен агент (најчесто адвокат) кој електронски ќе ги поднесе. Пополнувате образец за регистрација, приложувате:
    • Основачки акт (изјава/договор) заверен,
    • Копии од лични документи,
    • Доказ за уплатен капитал (за ДООЕЛ),
    • Шифра на дејност: Мора да наведете примарна дејност според Националната класификација на дејности (НКД). За продавница за цигари одговара дејноста „Retail sale of tobacco products in specialized stores“ (на македонски тоа спаѓа под трговија на мало со тутунски производи; проверете го точниот број на шифра НКД – веројатно 47.26). Освен примарната, можете да наведете и општа клаузула дека фирмата може да врши и други дејности незабранети со закон. Ова е корисно – на пример, да не морате подоцна да додавате дејност ако решите да продавате и пијалаци, списанија или слично.
    • Уплатници за платени такси: административна такса и судска такса за регистрација (не се високи, неколку илјади денари).
    • Изјава за примена на општ акт и изјава на иден управител дека ја прифаќа функцијата (овие се стандардни формулари).
  4. Добивање решениe и документи: Во рок од неколку работни дена (најчесто 1-3 дена) Централниот регистар издава Решение за регистрација и извод од трговскиот регистар со вашиот матичен број на компанија (ЕДБ и ЕМБС). Со тоа формално постои вашата фирма. Потоа:
    • Ако сте ДООЕЛ, со решението одете во банка да отворите трајна сметка на фирмата (привремената се затвора). Банката ќе бара решението, договор со управител, печат (ако користите) итн.
    • Пријавете ја фирмата во УЈП (даночна управа) за ДДВ обврска ако очекувате промет над 2 милиона ден годишно, и во други регистри ако е потребно (за трговија на мало обично нема посебен регистар освен ако продавате акцизни добра, што ќе опфатиме подолу).
    • Како работодавач, регистрирајте се во Агенција за вработување и фондови (доколку веднаш ќе вработувате) – има рок од 3 дена пред започнување на првиот работник да се поднесе пријава за осигурување.

Регулаторни посебности за трговија: За дејност трговија на мало, Законот за трговија бара да имате соодветен простор и опрема според нормативи. Во некои случаи, општините издаваат одобрение за почеток со работа на продажен објект, потврдувајќи дека просторот ги исполнува минималните технички услови (хигиенски услови, безбедност, противпожарна заштита, санитарен јазол ако е потребно, вентилација и сл.). За мал киоск, овие услови се сведени, но за дуќан може инспекциите да бараат да видат дека имате противпожарен апарат, основна прва помош, соодветно осветлување, и дека просторот е легален (имате договор за закуп или тапија ако е сопствен). Пред стартот, информирајте ја и општината за предвиденото работно време на објектот – во Скопје обично се поднесува известување за работно време, особено ако ќе работите во недела или ноќе.

Во однос на временска рамка – регистрацијата на фирма може да се заврши за околу една недела, ако документите се во ред. Планирајте го ова навреме, бидејќи без фирма не можете да аплицирате за следните дозволи.

>>> Регистрант.мк ви нуди брзо отварање на фирма и поволни услови. Повеќе детали на на 📞 075/638-607, Viber, WhatsApp .<<<

  1. Дозволи и лиценци: тутунски производи, алкохол, лотарија и дополнителна стока

Откако имате регистрирана фирма и локација, потребно е да обезбедите специфични одобренија за дејноста – особено затоа што продажбата на тутунски производи и приредување игри на среќа (лотарија) се законски регулирани области.

Лиценца за продажба на тутунски производи: Во Македонија, прометот на цигари и другите тутунски производи подлежи на законска регулатива (Закон за тутун, производи од тутун и сродни производи). Добрата вест е дека нема посебна сложена постапка за малопродажба – секоја фирма регистрирана за трговија на мало може да продава цигари, под услов да ги набавува од легални дистрибутери (со платена акциза) и да ги почитува ограничувањата (забрана на продажба на малолетници, соодветно обележани пакувања со акцизни маркички итн.). Законот пропишува дека со промет на тутунски производи може да се занимаваат само правни лица регистрирани за тоа во трговскиот регистар – што значи, вашата фирма треба во дејностите да ја има внесено трговијата на тутунски производи (што веројатно сте го направиле при регистрација, како што напоменавме во точка 4). Нема посебна „лиценца за продавница за цигари“ која се добива од Министерство, туку самата регистрација на дејноста е доволна. Сепак, практично, дистрибутерите може да побараат да им доставите доказ дека имате регистрирана фирма со соодветна дејност пред да склучат договор за снабдување. Исто така, мора да се придржувате до акцизните правила: сите пакувања цигари мора да имаат валидна акцизна маркичка; не смеете да продавате шверцувана стока без платена давачка – пазарната инспекција врши контроли и има строги казни. Затоа, набавувајте само од официјални увозници/дистрибутери (повеќе за снабдување во точка 7).

Одобрение за лотарија (игри на среќа): Многу трафики остваруваат добар дел од прометот преку продажба на инстант лотарија (гребки), Лото, Кено и слично. Во Македонија Државна лотарија е главен приредувач на овие игри. За да продавате лотариски билети или да примате уплати за Лото, треба да станете овластено уплатно место на Државна лотарија. Постапката обично подразбира:

  • Контакт со Државна лотарија (директно со нивната служба за продажна мрежа) и аплицирање за продажно место. Тие ќе ве информираат за условите – обично основно е да имате регистрирана трговска фирма и соодветен објект (киоск или дуќан) во кој може да се реализира продажбата.
  • Договор: Ако ги исполнувате условите, ќе склучите договор со Државна лотарија како нивен партнер-продавач. Во договорот се уредуваат провизиите (вообичаено уплатното место добива процент од продажбата на лоза/билети), условите за чување и враќање на неселектуваните лозови, начинот на уплата на парите и исплата на помали добивки, итн.
  • Опрема: Лотарија обично обезбедува одредена опрема – на пример, терминал или таблет за проверка и уплата, рекламни материјали (постери, налепници „овде можете да купите лоз“), па дури и каса или фиока за чување на лозовите. Инстант лозовите (гребките) ќе ви ги доставуваат периодично, и водите евиденција колку сте продале. За Лото 7/Кено, можеби ќе треба компјутерски приклучок или интернет конекција до нивниот систем.
  • Посебни услови: Дали ви треба лиценца од Министерство за финансии за да приредувате игри на среќа? Во овој случај, не – таа лиценца ја има Лотарија како приредувач, а вие сте само продажно место. Но сепак, Државна лотарија мора да ве внесе во својата мрежа официјално. На нивниот веб сајт (loto.mk) има дел „Уплатни места“ каде се прикажуваат сите активни продажни точки.
  • Возрастово ограничување: Имајте предвид, исто како и за цигари, малолетници не смеат да купуваат лозови, лото и слични игри. Законот за игри на среќа забранува лица под 18 години да учествуваат. Така што, доколку продавате лотарија, вашиот продавач треба да бара лична карта од помлади лица кои сакаат да купат лоз или да уплатат лото, слично како за цигари.

 

Лиценца за продажба на алкохол Согласно Законот за трговија, секој трговец кој врши продажба на алкохолни пијалаци мора да поседува лиценца издадена од Министерството за економија на Република Северна Македонија. Оваа лиценца е задолжителна за сите објекти, вклучително и киосци, кои сакаат да продаваат алкохолни пијалаци. Продажбата без соодветна лиценца е казнива со глоба од 5.000 евра за правното лице . Продажбата на алкохолни пијалаци на лица под 18 години е строго забранета. Прекршувањето на оваа одредба се санкционира со високи глоби и може да доведе до одземање на лиценцата за продажба

За добивање на лиценца за продажба на алкохолни пијалаци, потребно е да се поднесе барање до Министерството за економија. Барањето треба да содржи:

  • податоци за правното лице или трговецот поединец,
  • опис на продажниот објект,
  • докази за исполнување на минимално-техничките услови,
  • доказ за регистрација на дејноста

 

Дозволи за дополнителна стока: Вообичаено трафиките/тобако-продавниците покрај цигари држат:

  • Весници и списанија,
  • Грицки, бонбони, чоколади,
  • Безалкохолни пијалоци, сокови, вода,
  • Кафе за носење (вендинг апарат или термос),
  • Картички/ваучери за мобилен дополнување, eлектронска платежна услуга и слично,
  • Понекогаш и алкохолни пијалаци (пиво, енергетски пијалаци, жесток алкохол во помали шишиња).

За секоја категорија проверете дали треба посебна дозвола:

  • Весници/списанија: Нема посебна дозвола, но ќе треба да склучите договор со дистрибутер на печатени медиуми (на пр. „Нова Македонија“ или други кои вршат дистрибуција) за да ви носат дневни весници, списанија. Обично функционира на консигнација – ви носат одреден број примероци, вие продавате и непродадените ги враќате, плаќајќи само продаденото.
  • Храна и пијалоци: За пакувани грицки и пијалаци не ви треба посебна дозвола (тоа спаѓа под трговија на мало со прехранбени производи). Но ако ќе продавате алкохолни пијалаци, до скоро постоеше ограничување на работното време (алкохол смеше да се продава само до 19ч зимно / 21ч летно време), и требаше посебна дозвола за продажба на алкохол. Во декември 2021 таа забрана беше укината, па сега пак може да се продава алкохол во продавниците без временско ограничување. Сепак, останува законската забрана за продажба на алкохол на малолетници (под 18) – ова мора строго да го почитувате и за тоа исто така се казнува. Значи, може да додадете и пиво/жесток алкохол во понудата ако има побарувачка (особено ако работите до доцна ноќе), но обучете ги вработените да бараат документ за возраст.
  • Дополнителни услуги (уплати, сметки): Некои трафики нудат платежни услуги – уплата сметки, дополни кредит за телефони преку системи како Касис, PayNet и сл. За ова ќе треба договор со тие оператори и со банка за ПОС терминал евентуално. Ова може да ви носи мал приход од провизии и привлекува муштерии, но стартувајте го откако ќе се уигра основниот бизнис, бидејќи додава комплексност.

Здравствени и санитарни дозволи: Бидејќи не ракувате со расиплива храна (освен пакувани артикли), нема да ви треба посебна санитарна дозвола од Агенција за храна (таа би требала ако печете хот-дог, правите сендвичи или слично, што обично не е случај во класична тобако-продавница). Сепак, од хигиенски аспект, објектот треба да биде чист, да има пристап до тоалет за персоналот (ако е дуќан, обично има заеднички санитарен јазол во објектот или сопствен, ако е киоск – мора да користите јавен тоалет или близу кафуле по договор). Проверете со санитарна инспекција дали бараат решение за исполнување минимум технички услови – тоа најчесто важи за угостителски објекти, но добра пракса е да имате барем едно средство за дезинфекција, течна вода (ако нема, влажен санитарен прибор за раце) и сл.

Во кратки црти, клучно е на време да обезбедите партнерства и согласности:

  • Со Државна Лотарија за лотарија,
  • Со големите дистрибутери за цигари (тие често и ќе ве водат низ законските барања, бидејќи и ним им е важно да работите легално),
  • Да пријавите во Централен регистар и општината сè што продавате, за да нема подоцна изненадувања при инспекција („ова го немате во дејност впишано“ или сл.).

Во продолжение, ќе зборуваме за тоа како да се опреми објектот и од каде да ја набавувате сета таа стока легално и поволно.

  1. Опремување на објектот (инвентар, безбедност, системи)

Откако ги завршивте бирократските работи, време е да го опремите вашиот киоск/дуќан за да може практично да работи. Опремата треба да овозможи ефикасна продажба, безбедност и усогласеност со законските барања (како издавање фискални сметки).

Распоред и инвентар: Во еден тобако-објект, просторот е мал и секој метар треба паметно да се искористи. Најчесто распоредот е:

  • Каса и пулт: Ова е местото каде се врши наплатата и каде продавачот стои/седи. Треба да има доволно голем пулт за сместување на фискалната каса, ПОС терминал (доколку нудите плаќање со картички), како и работен простор за вработениот (да може да спакува кеси, да провери лозови, итн.). Обично пултот е затворен кон страната на муштеријата со стакло или плексиглас – во киосци често се користи лизгачко прозорче за размена на пари и производи, додека во дуќан може да има отворен шалтер.
  • Рафици за цигари: Зад касата, на ѕидот, се поставуваат специјални полици или ормари за цигари. Овие рафтови треба да имаат повеќе прегради (цигарите ќе ги наредите по брендови и видови). Многу често големите дистрибутери (како Филип Морис, Империал) ви даваат брендирани поличиња или цели ормари со нивното лого, бесплатно, доколку продавате нивни производи. Сепак, според закони за огранучување на рекламирање на тутун, не смеете пренагласено да рекламирате цигари – дозволено е да ги изложите производите и цени, но не и да истакнувате големи реклами на надворешниот дел. Затоа, внатрешните рафтови се решение. Проверете да бидат соодветно осветлени (некои имаат лед светла за да се гледаат пакувањата). Во киоск, просторот е тесен, па се користат високи и тесни сталажи.
  • Фрижидер(и): Ако продавате пијалоци, неопходен е мал комерцијален фрижидер. Производителите на сокови и пива (Кока Кола, Прилепска пиварница, Скопска пиварница) често даваат на користење брендирани фрижидери доколку држите нивни производи во понудата. Испланирајте место за еден висок фрижидер (со стаклена врата) – тој ќе ви заземе околу 0.5 м² под, но мора да има приклучок за струја. Осигурајте се и дека преку ноќ ќе работи (со цел пијалоците да бидат разладени), па ако е киоск – да не го исклучувате од струја при затворање. Ако имате простор, втор помал фрижидер за чоколади (ладилник) може да користи, но не е задолжително.
  • Полички за дополнителни производи: Најдете место за неколку полици или висечки држачи за бонбони, грицки, батерии, запалки и слични ситници кои сакаме да ги изложиме на видливо место (често близу касата како impulse items). За списанија и весници, потребна е посебна полица или држач – обично близу влезот или од надворешната страна на киоскот (ако има таква можност). Весниците мора да бидат заштитени од временски услови, па нека бидат под надстрешница или внатре ако има доволно прозорец за да се гледаат однадвор.
  • Склад и резерви: Во многу мали киосци тешко дека ќе имате вистински магацин. Но треба да планирате каде ќе чувате резервни пакувања цигари, дополнителна стока и дневниот пазар. Некои решенија: заклучувачки шкаф под пултот каде има резерва цигари, или простран касетен ормар на дното на рафтовите. Пари и вредни работи чувајте во сеф – набавете мал огноотпорен сеф кој ќе се монтира на под или ѕид. Во него навечер можете да оставате дневен промет (или барем дел од него, заедно со лотарија лозови, ако не носите дома). Сефот треба да биде скриен од поглед на муштериите.
  • Останати ситници: Столче за продавачот (особено ако се долги смени, потребно е да седи), корпа за отпадоци, закачалки ако носи јакна, мала клима уред или греалка (киоскот знае да замрзнува зиме и прегрева лете), апарат за кафе (може дел од вашата услуга да биде да продавате и инстант-кафе/нескафе за носење; ако да – треба термос со врела вода или мал апарат, чашки, шеќери). Сето ова се вклопува тетрис-стил во малиот простор, затоа внимателно измерете и набавете опрема по мерка ако е можно.

Фискална каса (POS систем): Законски, мора да имате фискален апарат – уред кој издава фискални сметки и е поврзан со системот на УЈП (Управа за јавни приходи). При опремување, ова е еден од првите уреди што треба да го набавите, бидејќи без него не смеете да почнете со промет. Фискалниот апарат може да биде:

  • Класична фискална каса (мал уред со вграден принтер за сметки и ГПРС модул за пренос на податоци до УЈП). Овие се компактни и често користени во киосци. Пример: Daisy Perfect S или Comet, во зависност од листата на одобрени модели од Министерството за финансии.
  • POS систем со фискален принтер: Ова е покомплексно решение – се состои од компјутер или таблет со софтвер за продажба, поврзан со сертифициран фискален принтер. Овој систем се користи ако имате огромен асортиман и сакате бар-код скенери, автоматско следење залиха и слично. За мала трафика, не е неопходен – доволен е обичен фискален апарат каде рачно ќе куцате ставки или само ќе внесувате износи под шифра (многу киосци имаат една шифра за „роба“ и една за „цигари“ на пример).
  • Фискализација: Пред употреба, апаратот мора да се фискализира – процес во кој го регистрирате уредот во УЈП и тој почнува да праќа податоци за прометот. Фискализацијата ја врши овластен сервисер (продавачот на апаратот ќе ви помогне). Согласно законот, фискализацијата е процес неопходен за пуштање на апаратот во употреба. По фискализација, добивате уникатен број на фискалниот уред и мора секој ден да печатите дневен извештај (т.н. „Z-репорт“) и да го чувате.
  • Планирајте каде ќе стои касата – да биде на дофат на продавачот, видлива за муштеријата (за да го следи отчукувањето на цената), и заштитена од дожд/сонце (ако е киоск со отворено прозорче, да не ја намокри дожд). Обезбедете и постојано напојување (струја) и стабилен мобилен сигнал (гпср) за касата.

Опрема за безбедност: Киоскот/дуќанот чува вредна стока (цигари вредни повеќе илјади евра и дневен промет пари). За жал, тие се мета на кражби, особено ноќе. Затоа, инвестицијата во безбедност не е луксуз:

  • Видео надзор (камери): Инсталирајте барем 2 камери – една насочена кон муштериите (фаќа лице на секој што приоѓа), и една внатрешна/кон каса (фаќа раце на продавачот и процесот на плаќање). Снимките се корисни во случај на кражба или инцидент. Денес има евтини IP камери кои се поврзуваат безжично и снимаат на DVR или cloud. Осигурете се камерите да имаат ноќен режим (инфрацрвено) за темница. Налепница „Објектот е под видео надзор“ делува и превентивно.
  • Алармен систем: Кај киоск, обично се ставаат сензори на вратите/прозорците и еден ПИР сензор за движење внатре. Алармот може да е гласан (сирена) или поврзан со безбедносна компанија која ќе реагира. За дуќан, ако е во зграда, веројатно мора тивен аларм за да не вознемирува околината. Одберете систем со батериско напојување (да работи и кога нема струја).
  • Физичко обезбедување: Ролетни и решетки – киоскот треба да има метална ролетна која целосно го затвора отворањето надвор од работното време. Таа штити од провална кражба и од вандализам. Дуќан исто така обично има метални решетки или ролетна на излог/врата. Без ова, ризик е да се скрши стакло и да се ограби.
  • Осветлување: Доба безбедност е и добро улично осветлување. Ако вашата локација е темна ноќе, размислете да поставите сопствен рефлектор над излогот/киоскот со сензор на движење – светлината одвраќа крадци и ја подобрува видливоста на камерите.
  • Осигурување: Размислете да осигурате ја вашата стока и објект. Постојат осигурувања од провална кражба и разбојништво, пожар, поплава итн. Премијата не е многу висока за мал објект, а може да ви надокнади штета ако, не дај Боже, се случи.

POS терминал за картички: Во денешно време сè повеќе луѓе плаќаат со платежни картички, дури и мали износи. Иако традиционално трафиките работеа само со готовина, препорачливо е да набавите POS терминал за безготовинско плаќање. Банкарските провизии се релативно ниски (обично 1-2% од трансакцијата) и тоа ќе го покриете со вклучување во цените. Достапноста на плаќање со картичка може да ве издвојува од конкуренцијата. Потребно е да аплицирате во банка за POS – банката ќе ви даде уред (жичен или GPRS) и ќе ве обучи како се користи. Поставете јасна ознака „Прифаќаме Mastercard/Visa“ на шалтерот, за муштериите да знаат.

Останати делови од опремата:

  • Компјутер/лаптоп: Не е неопходен за самата продажба (освен ако не користите POS софтвер), но ќе ви треба за административни работи – нарачки онлајн, следење на залихи во ексел, печатење етикети итн. Барем лаптоп со принтер во заднина (не мора во самиот киоск).
  • Телефон/интернет: Добар мобилен телефон за контакт со добавувачи и можеби за хотспот интернет за лотарија терминал или камера систем. Некои киосци имаат и јавен телефонски апарат, но тоа веќе не е исплатливо во ерата на мобилни.
  • Мебел и декорација: Во дуќан, можете да вложите во изглед – естетски полици, брендирани елементи (нпр. голем постер на Marlboro или Camel на задниот ѕид – иако рекламирањето на тутун е ограничено, внатре во продавница смеете да изложите постери со пропишани предупредувања). Сепак, не претерувајте – чист, светол и функционален простор е поважен од украсен.
  • Клима уред: За дуќан, климатизацијата е битна (цигарите не треба да стојат на топло, а ни чоколадите). Во киоск, ако нема клима, барем обезбедете вентилатор за лето и греалка (што е безбедна) за зима. Само внимавајте со греалките поради пожарна безбедност.

На крај, направете проверна листа: дали имате сè што е потребно за започнување – од игла до локомотива: фискална каса, хартија за сметки, кеси за купувачи, ценовници, книга на поплаки (законот бара да имате книга за поплаки достапна), прва помош кутија, полнач за телефон (ќе ви притреба), резервни светилки, продолжни кабли, касетофон или радио ако планирате тивка музика за себе, итн. Подгответе го просторот да биде подготвен за инспекција – често пред или веднаш по отворањето ќе ве посети пазарна или трудова инспекција, па нека биде уредно, со истакнати потребни известувања (работно време на врата, забрана за пушење знак внатре, налепница за видео надзор ако имате, и сл.).

Со добро опремен објект, не само што ќе работите според закон, туку ќе создадете и пријатно и безбедно место каде муштериите радо ќе се враќаат.

  1. Набавка на стока – снабдувачи, дистрибутери и услови

Со подготвен простор, следен предизвик е да ја наполните продавницата со производи. Клучно е да воспоставите соработка со доверливи снабдувачи и дистрибутери, кои ќе ви ги обезбедат цигарите, пијалоците, билетите и останатата стока по поволни услови и на време.

Тутунски производи (цигари, тутун за пушење, греени тутунски производи): Малопродажбата на цигари во земјава се снабдува директно од овластени дистрибутери/увозници. На македонскиот пазар главни се неколку големи компании:

  • „Експанда“ – ексклузивен дистрибутер на Philip Morris (Марлборо и др.). Остварува најголем промет и е дел од топ 5 тутунски компании.
  • „Империал Тобако ТКС“ – производи на Imperial Brands, вклучувајќи ги и цигарите Родео, и управува со Тутунски Комбинат Скопје.
  • „Прима МК“ – дистрибутер на Japan Tobacco International (ЈТИ – брендови како Winston, Camel). Опфаќа голем дел од пазарот и врши достава низ цела држава.
  • „Тотал Тобако Груп“ – увозник/дистрибутер, исто во топ 5.
  • Дивизија за цигари на „Пекабеско“ – голем трговец кој освен храна има и сектор за дистрибуција на цигари.
  • Други: Има и помали фирми кои дистрибуираат специфични брендови (на пр. „Ибома Трејд“ за Cubans и лулињата, итн.), но главните брендови ќе ги покриете со горните.

Вашата задача е да стапите во контакт со овие дистрибутери. Еве како:

  • Истражете контакт: Повеќето имаат канцеларии во Скопје. Пр. Експанда, Прима МК – побарајте телефони на нивните комерцијални служби. Можете и преку нивните веб-страници (ако ги има) или преку репрезентативните брендовски претставништва.
  • Регистрирајте се како продажно место: Дистрибутерите ќе ви побараат документи (копија од решението на фирмата, ДДВ број ако имате) и информација за локацијата. Тие обично имаат теренски комерцијалисти кои покриваат одредени општини. Еднаш кога ќе стапите во контакт, тие ќе испратат комерцијалист да ве посети.
  • Договор за соработка: Не е нужно формален долгорочен договор – најчесто со секоја набавка имате отпремница и фактура. Но, може да договорите одредени услови: на пример, рок на плаќање (дали плаќате авансно, со достава, или добивате одложено 7-15 дена по фактура), минимална нарачка (дистрибутерот може да инсистира да нарачувате барем X пакети одреден производ), маржа и цена. Цигарите во Македонија имаат фиксни малопродажни цени (одредени со акцизата и ценовник од увозникот, не смеете да ги продавате поскапо од одобрено). Вашата заработка е вклучена во таа цена како трговска маржа. Обично е неколку денари по кутија.
  • Достава: Големите дистрибутери имаат своја логистика. Вообичаено, нарачките направени еден ден, се доставуваат наредниот или во договорен распоред (пр. двапати неделно во вашата област). Прима МК и други вршат достава на цела територија, што значи нема да треба сами да одите по роба. Организирајте ги нарачките така да не останувате без залиха на најпродаваните брендови. Почесто барајте помали количини додека не увидите која е побарувачката – подобро да се повтори достава отколку да имате заглавен капитал во непопуларни производи.
  • Акцизни маркици и документација: При секоја достава, ќе добиете фактура со набројани производи и сите треба да имаат акцизна маркица. Чувајте ги тие фактури уредно – доколку дојде инспекција и посомнева во некој производ (на пр. маркицата), со фактурата докажувате дека е легален канал. Има високи казни за држење тутунски производи без документи.

Лотарија (лозови, тикети): Ако сте се договориле со Државна лотарија како што опишавме во точка 5, снабдувањето со лотарија е нивна грижа. Тие редовно дистрибуираат нови серии на инстант лозови до продажните места. На пример, кога ќе излезе нова игра „Дијамант“ или „Среќни 7“, претставник од Лотарија ќе ве посети со пакет лозови, ќе направите записник колку примате, и ќе се договoрите за следна средба за да ги раздолжите не продадените лозови. За уплатите на Лото, вие ќе имате терминал кој е онлајн – средствата од уплатите често автоматски одат кон нив, а вашата провизија ви се пресметува и исплаќа периодично (месечно, неделно). Одржувајте добар однос со лотарија претставниците – ако сте вреден продавач (голем промет), може ќе ви дадат поголем рекламен материјал или промоции за клиентите (на пр. наградни игри за продавачите со најмногу лозови продадени итн.).

Весници и печатени медиуми: За дневни весници (Слободен печат, Нова Македонија, спортски, магазини) веројатно ќе соработувате со главниот дистрибутер на печатот. Во минатото тоа беше „Македонска пошта“ па „Табак“ – сега приватни фирми го имаат превземено. Прашајте во некоја постоечка трафика или директно во редакциите кој дистрибуира. Откако ќе стапите во контакт, ќе добивате весници секое утро рано (често дистрибутерите ги делат весниците уште во 5-6 часот наутро, пред отворање). Не заборавајте дека весниците се консигнациски производ – на крај на ден или недела се враќаат непродадените. Водете евиденција, тие си имаат блокови за тоа.

Пијалоци и прехранбени производи: Постојат неколку начини:

  • Да набавувате од големи дистрибутери на пијалаци: директно од Скопска пиварница (ако продавате Скопско пиво, Coca-Cola, дистрибутер е Пивара Скопје), од Прилепска пиварница (за Златен Даб, газирани сокови), од дистрибутери како „Кожувчанка“ (вода, сокови), „Свислион“ (чоколади, смоки, десерти – производител на Мед и Шумски плод), „Витаминка“ Прилеп (грицки, чипсови), „Атлантик Трговија“ (дистрибутер за Mars, Snickers, Orbit мастики)… Сите тие имаат комерцијалисти и доставувачи. Плус е што ќе добиете подобри цени (на големо). Минус е што мора да нарачувате минимум количини за достава.
  • Да снабдувате од веледрогерии/кашереги: во Скопје има „Кеш и Кери“ продавници (Metro во минатото, денес Vero Cash&Carry, Tinex Cash&Carry). Тие се наменети за да снабдуваат мали трговци. Можете сами со возило да одите еднаш неделно и да купите разни пијалаци, грицки, технички производи (батерии, сијалички) на рабат и така да го полните објектот. Ова е флексибилно ако немате услови за големи нарачки од секој поединечен дистрибутер. Но, цените се малку повисоки отколку директно од фабрика. Пресметајте дали ви се исплати бензинот и времето за тоа – ако обемот ви е мал, може ова да е солуција додека не пораснете.
  • Млечни производи, сладолед: Ако планирате да држите сладоледи, „Нестле“ или „Леден Здраво“ дистрибуираат замрзнувачи со сладолед до трафики. За јогурти, чоколадно млеко и сл., треба HACCP услови, но пошто се пакувани, може и преку кеш&кери. Ова не е стандарден дел од тобако, но некои веќе нудат и овие артикли како конвенција.

Услови на плаќање: Кога почнувате нов бизнис, веројатно снабдувачите ќе бараат готовинско или авансно плаќање за првите тури – тие немаат историја со вас. Испланирајте го тоа во буџетот – ќе треба однапред да платите за првата набавка на цигари (што може да биде неколку илјади евра ако земате широк асортиман). Како ќе градите доверба (и редовно ќе си ги плаќате фактурите), така може да ви дадат одложено плаќање на 7, 15 или 30 дена, што значително го олеснува текот на готовина. Не претрупувајте залиха повеќе отколку што реално можете да обрнете (продадете) во тој рок.

Асортиман и залихи: На старт, земете основен асортиман:

  • Цигари: сите популарни марки – Marlboro (колку видови што има), Davidoff, Camel, Winston, LD, Rodeo, Partner, West, Slims (Vogue, Sobranie), евентуално хедонистички како Parliament, и не заборавајте тутун за валање (Drina, Skandinavik) ако има побарувачка. Не претерувајте со количина од секоја – земете по неколку станици од вид, видете што се продава првиот месец, па дозирате понатаму. Пакувањата се најчесто по 10 кутији во станица за цигари.
  • Дували/електронски цигари: Денес се присутни уредите IQOS и слични (тутунски производи без чад – HEETS) и електронски цигари/веипови. Законски се дозволени (со истите ограничувања како цигари). Ако пазарот во вашето маало бара, снабдете и од нив (Philip Morris преку Експанда ги дистрибуира HEETS). Никотински ќесички (snus) беа популарни, но се забранети за продажба од 2022, па не смеете нив да ги продавате.
  • Лотарија: тука Лотарија ќе ви даде определени количини. Држете ги видливо, но зад стакло – многу трафики имаат држач за гребки на шалтер, но под провидна плексиглас плоча за да не бидат достапни директно до муштеријата.
  • Весници: од секој дневен по неколку примероци (оние што не се продаваат ќе ги вратите).
  • Пијалоци: вода малa, вода голема, неколку најпопуларни газирани (кока-кола, спрајт, фанта, швепс), сокови во лименка, енергетски пијалаци (Red Bull, Shark, Black), и секако пиво (Скопско, Златен даб – и во лименки и шишиња ако имате кого да купува), можеби 1-2 жестоки алкохоли од 100ml (виски, ракија – тоа често се продава во трафики ноќе). Алкохолот држете го под клуч или барем зад пулт за да не биде самоуслужен.
  • Грицки и слатки: чипс (10-тина најбарани вкусови), смоки, кикирики, чоколади (околу касата), бисквити, мастики (Orbit, Airwaves), бонбони (хуго, евкалиптус) и слично. Ова најчесто го земате од кеш&кери за почеток.
  • Дополнителни: батерии (AAA и AA – луѓето знаат да побараат за далечинско итн.), запалки (ефтините Cricket или Токаи), прибор за пушачи (филтри, лули, ризли – ако има барање).
  • Ценовници: Со законот за заштита на потрошувачи, треба да имате цени истакнати. За цигари може да држите официјална листа (увозниците често ви даваат ценовник). За други производи можете да ставите етикетички. Осигурајте се дека цените се точни и ажурирани ако има промена на акцизи.

Управување со залиха: На почеток ќе научите од искуство. Водете бележник или excel каде ќе запишувате што се продава брзо (да надополните порано) и што стои (можеби да намалите нарачки). Цигарите имаат долг рок (години) така што тоа не е проблем, но пијалоците, грицките имаат рокови – ротирајте ги (first in, first out). За лотарија гребки, следете кои серии ви остануваат за да ги раздолжите навреме (Лотарија објавува кога завршува играта, па да немате неважечки лозови).

Односите со снабдувачите се партнерски: добро организирано продажно место им одговара и ним. Поради тоа, тие ќе ви помогнат со совети: комерцијалистот од Прима МК ќе ви каже „оваа нова цигара слабо оди, не земајте многу“, или оној од Пивара ќе ви остави промо фрижидер ако ветите изложеност. Гледајте редовно да плаќате што земате – ако доцните, во иднина ќе ви бараат однапред и ќе е полошо за вашата ликвидност. Исто така, прашувајте ги за акции и попусти: на пример, ако набавите цел картон од 50 шишиња сок може ќе ви дадат 2 гратис. Тие ситници ќе ви ја подобрат маржата.

На крај, имајте секогаш план Б: ако главниот дистрибутер доцни или штрајкува, знаете ли алтернативен? (Пр. ако утре нема Слободен Печат заради дистрибуција, да земете неколку од трафика од другар, чисто да не останете без ниеден примерок). Складирајте со резерва: барем една – две дополнителни станици цигари од најпродаваните чувајте „за секој случај“. Клиент кој секојдневно кај вас купува Marlboro Gold ќе очекува секогаш да го имате; ако двапати нема – ќе почне на друго место да оди. Значи, управувајте мудро со снабдувањето, и вашиот тобако ќе биде секогаш полн со тоа што им треба на муштериите.

  1. Вработување на персонал: смени, неделен труд, права и обврски

Доколку планирате сами да работите, дел од ова поглавје можеби не ве засега – но вообичаено, особено за објект со подолго работно време, ќе треба да ангажирате продажен персонал. Трите смени и работата во недела носат посебни законски услови кои мора да ги запазите.

Планирање на смените: „Три смени“ сугерира дека објектот ќе работи 24 часа дневно (или барем долги 18-20 часа, што пак бара 3 групи работници на ден). Класична организација би била:

  • 1**. смена:** 07:00 – 15:00 часот,
  • 2**. смена:** 15:00 – 23:00 часот,
  • 3**. смена:** 23:00 – 07:00 часот (ноќна).

За покривање на 7 дена во неделата со вакви смени, неопходни се најмалку 4 до 5 вработени (со ротирање). Зошто? Еден работник по закон има 40 работни часа неделно ако е полно работно време. Во три смени дневно има 3×8 = 24 часа, или 168 часа неделно за покривање. Ако имате 4 работници со 40-часовна работа, тоа е 160 часа – што не го покрива целосно. Затоа или се вработуваат 5ти/6ти човек, или некој работи повеќе часови (претворено во прекувремено, што е ограничено). Практично, за 24/7 дуќан, оптимално е 6 лица (по двајца на смена, за да има и паузи и сигурност). Но многу трафики функционираат и со 4 лица така што секој работи по 12 часа во смена * па два дена одмор, што легално не е по закон, но се случува во пракса. Како совесен работодавач, треба да го почитувате Законот за работни односи – редовно работно време не смее да надмине 40 ч. неделно и дневно 8 ч. (со можност за 8+2 прекувремени во исклучок). Исто така, по закон секој работник има право на дневен одмор од минимум 12 часа без прекин и неделен одмор од минимум 24 часа (односно 1 слободен ден) – во трговијата сега неделен одмор се предвидува да е недела освен ако е исклучок. Можете да организирате распоред со ротации: пр. 1ва смена, па 2ра, па слободни денови, и потоа 3та смена итн., за да не работи никој постојано ноќна (ноќниот труд е потежок физички и психички).

Работа во недела – правни аспекти: Со измените во законодавството од 2021, неделата стана претежно неработен ден за трговијата. Меѓутоа, има исклучоци. За малопродажба како вашата, дозволена е работа во недела под одредени услови:

  • Ако вие како сопственик самостојно работите тој ден во продавницата (без вработени) – тогаш тоа е дозволено. Ова е однапред предвиден исклучок: мали продавници каде трговијата ја врши лично сопственикот можат да работат во недела.
  • Ако објектот се наоѓа во специфично туристичко место определено со закон или во склоп на бензинска пумпа или трговски центар над 8000 м² – тогаш исто спаѓате под исклучок, но ова најверојатно не е случај за вас (ова се однесува на молови и слично).
  • Ако нема исклучок, тогаш за работа во недела мора да пријавите во надлежните органи и да платите посебен надоместок (2% од годишен приход остварен во недела). Ова важи за поголеми трговци (на пр. ланци во молови). За мал киоск тоа е обично непрактично.

Што значи ова на дело? Ако имате вработени, формално не смеете да ги ангажирате во недела, освен ако не исполнувате услов (бензинска, туристичка зона). Решенија во пракса:

  • Или не работите во недела воопшто (многу маркети веќе затвораат недела),
  • Или сами (како газда) ја држите смената во недела,
  • Или се обидете да добиете статус на продавница во туристичко место – Скопје не се смета за туристичко место освен можеби Старата Чаршија за сувенири, но тоа е специфично.
  • Алтернатива е да добиете дозвола како „дежурна трафика“ – но тоа законски не постои јасно, повеќе беше пракса порано.

Ако сепак некако работите со работници во недела (дали под исклучок или со прекршување – што не го препорачуваме), должни сте да им платите 100% повисока дневница за тој ден и да им дадете слободен ден во следните 7 дена. Тоа значи двојно плаќање за недела. Истото важи и за државни празници.

Надоместоци и услови за ноќна и сменска работа: Ноќната смена (работа помеѓу 22:00 и 6:00) носи законски додаток на плата. Вообичаено, во приватниот сектор се применува додаток од 35% на час за ноќна работа, освен ако колективен договор не предвидува повеќе. Тоа значи, часовите што вашиот работник ги работи во 3-та смена треба да бидат платени со 35% поголема саатница. Исто така, за сменска работа (ротирање смени) се признава мал додаток (на пр. 4%). Овие додатоци се законско право на работникот. При пресметка на плати, сметководителот ќе ви помогне да ги вклучите.

Договори за вработување: Секое лице што ќе го ангажирате мора да има писмен договор за вработување според Законот за работни односи. Може да биде на неопределено време (сталан) или определено (ако сакате пробен период или сезонски работник). Договорот ја дефинира платата, работните часови, описот на работата (продавач во трафика), правата (годишен одмор, боледувања) и обврските (чување на имот, касата да се штима итн.). Пред работникот да започне со работа, морате да го пријавите во Агенција за вработување и фондовите – електронски се поднесува М1/М2 образец. Непријавен работник („на црно“) носи огромни глоби и забрани, па не си играјте со тоа. Дури и ако некој „помага само еден ден“, формално треба да е на договор.

Минимална плата и плати: Минималната плата во 2025 изнесува околу 20.000 денари бруто (околу 18.000 нето, зависно од последните усогласувања). За продавачите во трафика можете да предвидите почетна плата околу или нешто над минималната, плус додатоци (ноќна, недела). Конкуренцијата за работна сила е голема (многу маркети бараат касиери), па обидете се да понудите фер услови – тоа ќе ви гарантира задржување на обучен кадар. Платата мора да се исплаќа најдоцна до 15-ти во месецот за претходниот месец.

Работно време и паузи: Со оглед на тоа дека работи сам вработен во смена, треба да се организира паузата. Согласно законот, за 8-часовно работно време следува најмалку 30 минути пауза. Во трафика, тешко е работникот да ја напушти работната позиција – затоа обично прават пауза „наизменично“ кога нема гужва или ако има втор работник (што ретко е случај во киоск). Бидете свесни за ова – можеби договорете некој од соседните дуќани да „припази“ 5 минути ако треба вашиот продавач да отиде во тоалет итн. Ова се практични детали од голема важност.

Права на вработените: Освен платата, вработените имаат право на платен годишен одмор ( најмалку 20 работни дена годишно за полно работно време). Мора да им го овозможите користењето на одморот, обично надвор од сезоната или ротирано за да не затворате дуќанот. Имаат право на боледување – тогаш Фондот за здравство покрива дел од нивната плата, но првите 7 дена обично паѓаат на товар на работодавачот во приватен сектор. Затоа, планирајте како ќе покриете смена ако некој се разболи – можеби вие како газда ќе влетате, или ќе имате список на хонорарци за замена.
Трудовата инспекција има надлежност да проверува услови: дали им се почитува работното време (пр. да не работат по 12 ч без пауза секој ден), дали имаат неделен одмор, дали е исплатена минимално плата и сл. Исто така, мора да почитувате безбедност и здравје при работа – за мал објект, тоа значи да им обезбедите основни услови (греење, вода или средство за хигиена, стол за седење, заштита од временски услови ако е киоск). Законски треба да изработите Акт за оценка на ризик за работното место (го прави стручно лице или фирма за безбедност при работа) – во него се опишуваат ризици (лизгање, грабеж, пожар) и мерки. Ова е задолжително за секој работодавач, па макар имал и 1 вработен.

Обврски на вработените: Треба да воспоставите јасни правила: доаѓање на време (прекаснување не смее, особено ако сте 24/7, смената мора да се предаде точно), одговорност за готовината (на крај на смена да направат пресек на каса, да предадат пари; ако фали – како се постапува?), однесување кон муштериите (љубезност, проверка на лична карта за млади купувачи на цигари/алкохол), одржување хигиена во и околу објектот (и киоск треба да се измете и исчисти излог), носење на работна облека ако им дадете (може униформа или барем маица со логото на дуќанот). Овие правила може да ги ставите во Правилник за работа на фирмата и да ги запознаете работниците.

Особено важно – безбедност при ноќна смена: Ако ќе имате ноќна смена со вработен, размислете за дополнителни мерки: во некои 24/7 трафики, ноќе се работи зад затворена врата и само преку шалтерче (за да не може некој насилен да влезе лесно). Поставете паник-тастер поврзан со алармна компанија за работникот да притисне ако има обид за грабеж. Обучете ги да не влегуваат во расправии со разбојници – материјалното нека оди, човечкиот живот е поважен. Осигурете се дека барем две лица се присутни ноќе ако областа е ризична – или еден работник + обезбедување во близина. Ова не е законска обврска, туку ваша превентивна безбедносна мерка.

Плаќање придонеси и даноци: Кога имате вработени, секој месец треба да пресметате и платите придонеси (пензиско, здравствено) и персонален данок од нивната плата. Најчесто ангажирате сметководствен сервис кој го прави ова. Како микро фирма, имате опција и за едноставна даночна регулација – ако годишниот приход ви е под одреден праг, можете да плаќате данок на вкупен приход наместо на добивка, но тоа не влијае на плати. Консултирајте се со сметководител за најповолниот модел (дали ДДВ обврзник или не, слично).

Накратко, како газда ќе имате обврска да бидете и мал HR менаџер: да ги најдете вистинските луѓе (по можност чесни, љубезни и одговорни), да ги обучите, да ги мотивирате (можеби со некој бонус ако остварат таргет на продажба) и да се погрижите да работат во сигурни услови. Добриот продавач во тобако е огромен адут – гради база на лојални муштерии, води сметка за залихи („шефе, ни се троши Parliament, треба да нарачаме“), и внимава на објектот како на свој. Затоа, избирајте внимателно и постапувајте според закон, за да избегнете спорови (секој вработен може да тужи ако не му се исплати тоа што му следува). Кога сè е регуларно, и атмосферата ќе биде подобра.

  1. Фискализација, работно време и останати регулативи

Во завршниот чекор, потребно е да ги усогласите сите преостанати правни и оперативни детали пред отворање:

Фискализација и даночни обврски: Како што споменавме, фискалниот апарат мора да биде активиран (фискализиран) пред да издадете прва сметка. Откако ќе го набавите, овластен сервисер ќе го поврзе со системот на УЈП. Потребно е да поднесете образец до УЈП за регистрација на фискалниот уред на вашата фирма (ова обично го прави сервисерот електронски) и да платите еднаш годишно надоместок за ГПРС услугата. Без фискална каса нема легална продажба. Секоја трансакција треба да помине низ касата и муштеријата да добие фискална сметка. Чувајте копии од дневните извештаи (Z-репорти) 3 години, како што пропишува законот. УЈП инспектори ненадејно контролираат – најчеста контрола е дали издавате фискални сметки за секој промет. Ако се фатите во прекршок (неиздавање сметка), глобите се драконски (може и затворање на објектот на 15 дена и казна од неколку илјади евра). Затоа, едноставно правило: секоја продажба, без разлика колку мала (макар и 10 денари мастика), мора да биде проследена со фискална сметка и да им се даде на купувачот. Обучете ги и вработените за ова – не смее да има „се знаеме со муштеријата па нема да му чекирам“, тоа не смее. Системот на УЈП real-time или периодично прима податоци – не ризикувајте.

Работно време и пријавување: Вашето работно време треба да го усогласите со законските ограничувања и да го пријавите/истакнете:

  • Пријавување во општина: Според Закон за трговија, доколку работите во недела и празници (под исклучок), мора да го пријавите работното време во недела до надлежните (член 26 од ЗТ). Тоа значи да доставите известување до општината дека ќе работите (пример: „работно време Пон-Саб 0-24ч, Недела 0-24ч согласно член … како сопственик“). Доколку неделата нема да работите, пријавете нормално Пон-Саб, а за недела дека е неработен ден.
  • Истакнување: На видно место (на влезот или излогот) поставете табла или налепница со работното време за секој ден. Тоа го бара пазарна инспекција. Ако имате пауза во денот, и неа наведете ја.
  • Почитување: Држете се до тоа време – доколку пишува до 23ч, не смеете по тоа време да услужувате муштерии. Ако сакате да го менувате работното време (на пример, одлучите да не работите трета смена привремено), известете ја општината повторно и сменете ја таблата.

Забрани за пушење во објектот: Иронијата – продавате цигари, но законот за заштита од пушење забранува пушење во сите затворени јавни простори, вклучително продавници и киосци. Значи, ниту вработените, ниту муштериите не смеат да пушат внатре во објектот. Треба да имате истакнат знак за забрана на пушење. Казните за дозволување пушење во локал се високи (и за вас и за физичкото лице што пуши). Затоа, направете ја трафиката зона без чад – пушењето нека биде надвор.

Забрана за продажба на малолетници: Ова го нагласивме, но да повториме бидејќи е законска обврска: Забрането е да се продаваат цигари, електронски цигари, тутунски производи без чад, билни смеси за пушење, па дури и никотински кесички на лица под 18 години. Истото важи и за алкохол и за лотарија. Треба да побарате лична карта од секој купувач кој изгледа младолик (под 25 години на пример) за да проверите полнолетство. Ова мора да го сторат и вашите вработени – ако инспектор (или новинар под прикритие) утврди продажба на цигари на малолетник, глобите се екстремни и може да следува и забрана за работа. Затоа, истакнете јасно известување: „Забранета продажба на тутунски производи и алкохол на лица под 18 години“. Обично налепница од Министерство за здравство има за ова – набавете ја и залепете ја на видно место.

Регулатива за рекламирање: Законот за огранучување на употреба на тутун исто така забранува рекламирање на тутунски производи во јавност. Како тоа ве засега? Не смеете, на пример, да поставите огромен билборд „Најевтини цигари овде“ или да делите флаери за цигари. Внатре во продавницата смеете да ги изложите кутиите и цените. Надвор, многу трафики имаат назив „Тобако“ или „Трафика“ што е во ред – тоа не е бренд реклама, туку опис. Ако поставите лого од Marlboro на неонски знак надвор, тоа би било прекршок. Производителите тоа го знаат, па не ни нудат веќе такви реклами (за разлика од минатото). Истото важи и за лотарија – смеете да ставите нивно лого „Лото“ или „Гребни и добиј“, тоа дури е пожено за да привлечете играчи, бидејќи игри на среќа смеат да се рекламираат умерено (со дозвола). Убаво е да имате висок рекламен тотем или светлечка реклама што го означува вашиот објект (особено ако работите ноќе). За таа реклама, обично треба одобрение од општината (плаќа се годишна такса според големина на фирма). Посоветувајте се со секторот за комунални работи – најчесто мала светлечка табла на дуќан си плаќа некоја симболична сума годишно.

Отпад и екологија: Иако малопродажба, треба да постапите согласно propisите за амбалажен отпад. Тоа значи, сите картонски кутии од стока треба да ги селектирате – картон од цигари, гајби од пиво. Може да склучите договор со компанија за управување со пакување (на пр. Пакомак) – за мало дуќанче ова е минимален трошок, но ги покрива законските обврски за рециклирање. Исто така, пластичните кеси – Македонија воведе наплата на пластични кеси (15 денари) и тие мора да бидат биоразградливи. Нарачајте кеси од добавувач што ги изработува согласно правилник (т.н. платени каси). Инспекција знае да проверува и за ова.

COVID-19 и слични мерки: Овој период се надеваме пандемии нема, но ако има било какви вонредни мерки (маски, дистанца), како трговски објект ќе треба да ги почитувате. Трговските инспектори проверуваа многу за мерки во 2020-2021, па чисто знајте дека треба да реагирате на такви владни уредби навремено (пример, да ограничите број на муштерии внатре, да обезбедите средство за дезинфекција на влез и сл., ако пак се актуелизира такво нешто).

Инспекциски надзор: Ќе бидете предмет на надзор на повеќе инспекции:

  • Пазарна инспекција: ги проверува цените (дали се истакнати), мерките (ако продавате нешто на парче), дали издавате фискални сметки, работно време, дозволи за недела, пушење во објект итн. Имаат право да влезат и да бараат документи.
  • Трудов инспектор: проверува договори за вработување, пријави, работно време, дневници (може да бараат список на присутни работници), безбедност при работа (акт за проценка, обука за ПП заштита).
  • Санитарен инспектор: може да провери хигиената, особено ако имате прехранбени продукти. Ако продавате храна со поминат рок – казнува. Тие контролираат и забрана за пушење.
  • Инспекција за игри на среќа: Државна лотарија си ги контролира своите уплатни места, но и инспекторите од Министерство за финансии може да проверат дали некој приредува игра на среќа без дозвола (во вашиот случај, ако сте се усогласиле со Лотарија, сте покриени).
  • Општински инспекторат: тие воглавно заземаат зауземеност на јавна површина – ако вашиот киоск диво се прошири со дополнителна тезга надвор, може да ве казнат. Или ако фрлате отпад околу, комунален ред и сл.

Се ова не треба да ве плаши – доколку ги следите чекорите што ги опишавме и работите совесно и законито, инспекциите нема да ви претставуваат проблем, туку ќе ви помогнат да останете на прав пат.

Заклучок: Отварањето на тобако – од идеја до реализација – е комплексен процес, но со правилна подготовка може да се изведе успешно. Од самиот почеток, вложете труд во информирање и почитување на правилата. Тоа можеби изгледа како многу обврски, но ќе ве спаси од скапи грешки и затворања. Откако ќе тргне работата, фокусирајте се на услужливост, добра залиха и чистота, за да стекнете редовни муштерии. Скопје е голем град со многу можности – дури и во навидум презаситен пазар на трафики, секогаш има место за квалитетна услуга и добар продавач. Со среќа во отворањето и многу успех во идниот бизнис!

>>> Регистрант.мк ви нуди брзо отварање на фирма и поволни услови. Повеќе детали на на 📞 075/638-607, Viber, WhatsApp .<<<

 

Отварање на тобако во Скопје – Чекор по Чекор